Aan de boom met de kortste naam de eer om aandacht te krijgen op deze eerste maand van het jaar. De es of te wel de Fraxinus Excelsior. Exccelsior, nee Kerst is voorbij. Nee, geen frater. Gewoon zijn latijnse naam. Fraxinus werd deze boom al genoemd in de romeinse tijd en de verdere betekenis is onbekend. Excelsior betekent “Hoger, verheven”, zie ook bijvoorbeeld het woord “excellent”. Komt de es vaak voor in ons tuinpark?
39 essen op de Bretten
In het excel bestand van ons bomenoverzicht Bretten staan 39 essen vermeld. Daarmee belandt de boom toch wel in de ” top 10 “ van de ruim 1000 bomen die ons algemeen groen telt. Een veel geziene boom is het, in heel Nederland en in België. Wat maakt deze boom bijzonder?
2 hoge gezonde essen aan de linkerkant van de moestuintjes. De klimop geniet ook van deze gastheren en kan geen enkele kwaad voor de bomen. Integendeel, de klimop is goed voor de insecten en andere beestjes.
Karakteristiek
De es is een loofboom die hoort bij de olijffamilie en die ook bij Europa hoort. Hij groeit snel, wel 30–60 cm per jaar, kan tot 40 m hoog worden en kan rond de 200 jaar worden. De es wordt ook vaak als straatboom aangeplant.
In de lente kun je boom herkennen aan de opvallende zwarte knoppen die ook wel “bokkenpootjes “worden genoemd (zie afbeelding). Paarse bloemetjes komen in april en worden door insecten bevrucht. Blad aan de boom komt pas weer in de maand mei.
Bast van es
Blad is veervorming met 3 tot 7 deelblaadjes aan elke kant en 1 blaadje op de top. Aan de randen gezaagd.
Mannelijke bloeiwijze es, bokkenpootjes
Vrucht van de es
De es heeft een open structuur. De bladeren zitten vooral aan de buitenkant. De boom laat hierdoor mooi licht toe. Hij laat zich ook makkelijk knotten. Je vindt hem ook vaak in het rivierengebied en bij vochtige bossen, maar hij kan niet goed tegen stagnerend grondwater.
Es in de winter
Gebruik
De Vikingers werden ook wel ‘mannen van de es’ genoemd; zij maakten hun speren van essenhout. Het hout is sterk, hard, elastisch en duurzaam. Daarom is het geschikt voor bijlen, stokken en stelen, maar ook voor bijvoorbeeld de leggers van een turntoestel.
Het hout is licht van kleur en heeft een mooie tekening. Om deze reden is het hout ook geschikt voor meubels en andere interieurelementen. Voor buitengebruik is het minder bruikbaar.
Essenhout kan ook goed branden. In de middeleeuwen is het daarom ook veel gebruikt als hakhout om te stoken.
Door zijn vorm, stam en takken, is de es voor de kids een geschikte klimboom.
Wat vele mensen niet weten is dat je jonge essenbladeren kunt eten het sap kunt drinken. Thee kun je van het blad trekken. Goed voor de spijsvertering en werking van de nieren, zo zegt informatie op internet. Ook kan essenblad worden gebruikt als ontstekingsremmer, goed bij koorts. Het blad van de es schijnt bovendien een stof te bevatten tegen gewrichtspijn, jicht en artritus.
2x een gekandelaberde of geknotte es bij ons op het park.
Ziekte
De es heeft tegenwoordig vaak last van de dodelijke essenziekte. De boosdoener is een schimmel, het “essenblieskelkje”. Dit is een invasieve Exoot die sinds 2012 ook in Nederland de bomen aantast. De takken sterven af en de boom gaat er uiteindelijk aan. Bovendien de de ziekte zeer besmettelijk voor andere essen.
Aangetaste essentak
Er is nog geen echte remedie tegen. Om verdere infecties via schimmelsporen aan andere essenbomen te voorkomen, moet de boom zo snel mogelijk worden geruimd. Laatst is dit nog in ons tuinpark gebeurd. De gemeente heeft na melding van een tuinder via het bestuur, de aangetaste boom weggehaald.
Tussen een groep zieke essen staat soms zomaar een gezond exemplaar overeind. Als dit wordt opgemerkt, dan wil de gemeente ook weten waar deze overlever staat. Hiermee kan dan worden verder gekweekt om resistentie op te bouwen.
Spiritueel
Wat is verder het verhaal achter de es?
De es is al een heilige boom uit de oudheid. Een oude Engelse toverspreuk luidt:" By oak, ash and thorn". Waar de drie bomen groeiden, kon men elfen zien. De es herbergt mannelijke energie, zo geloofden de druïden.
In de Noorse mythologie en bij een oude Germaanse stam, de Teutonen, representeerde de es “Yggdrasil”, bekend als de Wereldboom of Boom van Tijd en Leven. Maar dit zou ook de taxus kunnen zijn. “Yggr” is het paard van Odin en verwijst naar de felle levenskracht en die hem overal brengt Ook zou de eerste man gemaakt zijn uit een es, en de eerste vrouw uit een lijsterbes.
Om Freud er ook nog bij te halen: de es komt van “het” in het Duits, “id “in het latijn. het is het oudste deel van de persoonlijkheid zo lees ik, daar begint het leven mee. De es als een reservoir van impulsen, van energie. Het libido.
Met deze eer aan de es eindig ik dit stuk. Ogenschijnlijk een gewone boom, maar nu weten we beter.
Essen of elzen? Aan de rechterkant zouden ook 2 essen staan, al zijn deze in de winter moeilijk te onderscheiden van de elzen; het is ook in de vorm van het woord maar 1 letter verschil 😊
Aleid Horjus,
met dank aan gegevens van internet en ons bomenplanoverzicht.