Elzenbomen, we hebben ongeveer 120 van deze soort op de 1060 bomen die we in ons algemeen groen hebben staan. Dus een kleine 10 % van ons bomenbestand. Omdat deze boom juist in de wintermaanden zijn zwarte elzenpropjes zo mooi toont, is deze boom uitverkoren voor de bespreking in februari. De zaadkegeltjes hangen nog mooi aan de kale takken.
De els, één letter meer dan de es die in januari aan bod is gekomen. Wat maakt de els bijzonder?
Inheemse boom
Het een “gewone” boom is, die veel in Europa voorkomt. Hij past ons Nederland goed. Want hij gedijt op een wat vochtige bodem, bij rivieren, beken, moerasgebieden en vochtige bosranden Door zijn wortels helpt de es aan waterkanten erosie te voorkomen.
De latijnse naam Alnus = els en verwijst naar “el” dat rood zou betekenen; elzenhout is roodachtig als de boom omgezaagd wordt, veroorzaakt door koolmonoxide.
Er zijn verschillende soorten elzen: Hartbladige en zwarte elzen komen in ons park veel voor. Ongeveer 110 zwart, 10 x hart, en één witte els (boom 408). De bomen zijn goed te knotten en daardoor mooi op gewenste groei te houden.
Ook enkele Nederlandse plaatsnamen zijn genoemd naar de els: denk aan Elst, Elsloo, Elshout etc.
Kenmerken
De boom wordt meestal niet hoger dan 20 meter, is vaak meerstammig en kan rond de 100-125 jaar worden. De schors is zwart/bruin en sterk gegroefd. Je ziet de boom ook wel als struik in singels langs sloten.
Katjes en elzenpropjes Stam elzenboom
.jpg)
Elzen aan de linker- en aan de rechterkant op het laatste stukje Esdoornlaan
De katjes met mannelijke bloemetjes kunnen tot 12 cm worden en bloeien voordat er blad aan de boom komt. De zwarte els begint als één van de eerste boomsoorten in de winter al te bloeien.
De vrouwelijke veel kleinere katjes die bevrucht worden, groeien uit tot elzenpropjes en zitten met 3 tot 5 propjes samen op één steeltje. De schutbladeren van de bloemen worden houtig. In de oksels zit de vrucht. De elzenpropjes blijven tot wel anderhalf jaar aan de boom zitten. Daardoor zie je zo goed in de winter dat je met een elzenboom te maken hebt. Het zaad in de elzenpropjes is in de winter weer heerlijk voedsel voor de vinkachtigen, zoals vinken, sijsjes, puttertjes.
Zoek verschil in blad
De bladeren van de verschillende soorten elzen verschillen een klein beetje van elkaar. Je moet de vorm van het blad niet verwarren met de hazelaar. Kijk hieronder naar de verschillen tussen het blad van de zwarte, de hartvormige en de witte els.
Blad van zwarte els
Blad van hartvormige els 
Blad van witte els
Zie je de verschillen op de afbeeldingen? Zo herken je de zwarte els aan grote ronde tot omgekeerd eironde bladeren.
Elzen zijn bondgenoten van de bodem en zijn goed voor de diversiteit. De boom belucht de aarde, verrijkt en zuivert deze. Ze nemen water goed op. De wortels hebben knolletjes die zo dik als een vuist kunnen worden, hierin slaat de boom veel stikstof op. Daarom is de els ook een goede groenbemester. De boom bloeit als een van de eerste in de lente en is dan ook een bron van voedsel voor de eerste bestuivers.
Paddenstoelen houden ook van elzen. Je vindt er vaak elfenbankjes op en zadelzwammen. Deze soorten zijn niet eetbaar voor ons
Toepassing, gebruik
Om fruitbomen te beschermen worden wel rijen elzenbomen gezet. Hierdoor loopt het fruit minder risico op wind- en stormschade. Ook om stuivend duinzand tegen te gaan, zo ook op Terschelling. Een els kan goed geknot worden.
Onder water houdt het hout zich ook goed en wordt en werd het hout gebruikt voor funderingen, waterkeringen en schuttingen. De zwarte els is goed bestand tegen verrotting maar moet wel volledig ondergedompeld blijven.
Misschien heb je in de keuken ook wel een elzenhouten snijplant of een elzenlepel. Of is jouw gitaar of die van de buurman wel van elzenhout want elzenhout zorgt voor een mooie klank. Het hout weegt bovendien niet veel.
Branden doet het hout goed en het is redelijk schoon; het wordt dan ook gebruikt voor het maken van houtskool. Ook wordt er wel kinderspeelgoed van gemaakt, juist omdat het hout gifvrij is. Verder zijn ook vogelhuisjes en andere decoratieve zaken voor de tuin vaak van elzenhout. gemaakt Vanwege de mooie nerf, wordt ook in de kunst regelmatig elzenhout gebruikt.
Het hout is redelijk zacht en daardoor gemakkelijk te verwerken. Wel vaak in combinatie met andere materialen om het wat langer mee te laten gaan.
Het hout is redelijk zacht en daardoor gemakkelijk te verwerken maar vaak in combinatie met andere materialen om het wat langer mee te laten gaan.
Voor het roken van voedsel zoals vis, vlees en kaas, is elzenhout ook geschikt; het geeft aan het product een milde, zoetige smaak. Elzenknopjes zouden volgens een oud volksgeloof ook een effectief middel kunnen zijn tegen reuma. Je moet de knopjes dan na het plukken drogen en dan zou je er thee van kunnen zetten.
Spiritueel
kunstwerk uit elzenhout
De els is volgens de Keltische traditie de boom voor de feeën. Hij staat symbool voor de wederopstanding van het leven na de lente equinox. De dag is dan net zo lang als de nacht. Dit jaar zal dat op 20 maart zijn. Vanaf deze datum wint het licht het van de donkerte. Een overgangsboom zou je kunnen zeggen. Verder lees ik dat bij de Kelten de boom ook staat voor “stevige grondvesten en beheersing van energie”. Dat is toch niet zo gek gedacht nu we weten dat de boom veel goeds voor de bodem doet. En…als je “wat depressief bent” , zo lees ik verder, of als je “wat te veel in het verleden blijft hangen, maak dan contact met de els”. Je lust tot leven zou er door worden verhoogd. Het verhaal gaat ook dat als je in elke schoen een elzenblad legt, de elfen je reis dan zullen zegenen en je minder snel moe wordt. Als je een lange wandeltocht wilt maken, kan dat geen kwaad, zo lijkt mij.
Tot zover de wetenswaardigheden van de els, noem het “mijn wandeling” door de informatie die internet over de els geboden heeft. Het is een bijzondere boom waar ik nu met andere aandacht naar kijk en bewonder.
Aleid Horjus