De kerstboom is meestal een spar!
‘O dennenboom, o dennenboom, Wat zijn uw takken wonderschoon…”
Spar in ons park
We wensen iedereen goede kerstdagen!
December, het is alweer kersttijd. Waar halen we nu weer onze dennenboom vandaan? Gaan we voor een echte en niet voor de “nepper”, dan halen we eigenlijk een spar in huis. Hoezo een spar, het liedje zegt het toch anders? Jawel, maar de meeste kersbomen zijn echt sparren. De meest populaire boom is dan de Kaukasische zilverspar (de Nordman in de winkel) en de fijnspar In de volksmond noemen we het een dennenboom.
Weet je het verschil tussen de den en de spar? Test je kennis, de proef op de som.
Verschil den en spar
Beide soorten behoren tot de dennenfamilie (Pinaceae). Ze bestaan uit naalden, en hun taaie buitenste schors beschermt hen tegen schade. De geslachten zijn wel anders. Een den behoort tot het geslacht Pinus, en de spar tot het geslacht Picea (o.a. de fijnspar) of Abies (o.a. de zilverspar).
Kijk ook maar eens naar de afbeelding: een den heeft lange, zachte naalden, terwijl een spar meestal over harde en korte naalden beschikt. Verder zijn de naalden bij een spar één voor één bevestigd aan een twijgje, hij gaat “solo”. Bij de den zie je twee, drie of vijf inplantingen aan een twijg. De spar heeft verder driehoekige of vierhoekige naalden en de den ronde naalden. Ook dat is een karakteristiek verschil.
grove den spar
De vruchtkegeltjes, de “dennenappels” zijn ook anders. De den maakt bredere appels en de schalen zijn dikker houtachtiger dan die van de sparrenappels. De spar heeft lichtbruine kegels , maat 10 tot 29 cm en zijn gesloten. De schors van de spar is roodachtig.
sparrenkegel dennenappel
En ons bomenbestand? Hoeveel dennen en sparren op de Bretten?
In ons algemeen groen zie ik dat er in het bomenoverzicht van de ruim duizend bomen, 6 dennenbomen genoemd staan. Zoveel echte dennenbomen hebben we op ons terrein dus niet. Op de Dennenlaan zie ik er bijvoorbeeld 1 staan: op het einde van de laan, boom 138, een zwarte den.
En de spar dan? Er zijn ook niet zoveel sparren, zo blijkt uit hetzelfde overzicht. Welgeteld zijn er 5 Fijnsparren en 1 Nordmannspar. Waar staat die laatste dan? Deze boom zou op de Cederlaan moeten staan.
Zelf heb ik een hele grote mooie Servische spar in de tuin. Van deze boom hebben we nog steeds geen kegel op ons hoofd gekregen. Hoewel de takken van de boom best verdacht dicht boven ons buitenzitje hangen. 
Sparren in de privetuinen
Herkomst en gebruik
Spar
Waar komen de sparren oorspronkelijk vandaan? In Noord- en Oost Europa en in grote delen van Azië zie je veel fijnsparren. Ze houden van kou, kunnen 40 meter hoog worden en 100 tot 150 jaar oud. Soms nog ouder.
Het hout van de spar wordt door de timmerman vuren genoemd. Ook wordt sparrenhout toegepast in de bovenbladen voor gitaren. Dat is goed voor de klank. Dat geldt ook voor luidsprekers. De stam wordt verder wel gebruikt voor masten en gieken van het schip.
Sparren worden ook gebruikt voor het maken van terpentijn. De hars van de spar schijnt goed te zijn voor reuma en longklachten. Van het vocht van de naalden en takjes waaraan je hop, zoetstoffen en gist toevoegt , zou je ook een lekker biertje kunnen brouwen.
Den
De grove den is een naaldboom uit de dennenfamilie die sedert de laatste ijstijd van nature in het noordwestelijk deel van Europa voorkomt, Je ziet deze den veel in Scandinavië.
De hele wereld gebruikt dennen voor de bosbouw. Het zijn bomen die niet veel nodig hebben en krachtig zijn. Ze worden vaak gebruikt voor herplanting van gebieden waar inheemse bomen gekapt zijn, zoals in Centraal Europa.Dat heeft ook zijn keerzijde. De dreiging komt dan van de monocultuur, met grotere kans op bosbranden en een verzuring van de bodem. Dennen zijn bij ons ook vaak aangeplant, bijvoorbeeld in de Veluwe houden de bomen zandverstuivingen tegen. Ook in Texel en andere duingebieden zijn in de 19 e eeuw veel dennen geplant. De bomen bleken het namelijk goed te doen op vrij arme zandgrond. Ze beschermen ook voor de wind.
Het hout van de den wordt vaak gebruikt in de bouw, voor timmerhout en wordt ook gebruikt voor meubels. We spreken dan van grenenhout.
Dan heb je nog de pijnboompitten. Die blijken te komen van met name 4 verschillende soorten dennen, andere dennen dan bij ons. Deze zaadjes worden uit de dennenappels geschud.. Daar moet het schilletje nog vanaf. De productie is niet gemakkelijk, het pitje is daardoor duur. Die van China zijn iets goedkoper, maar daar kan ook wel eens een verkeerde bij zitten en dan houd je lange tijd een bittere smaak van over. Feitje is dat Nederlanders van alle landen ondanks de prijs, op jaarbasis de meeste pitjes eten.
Geroosterde pijnboompitten, lekker voor salades
Betekenis
Ook vroeger werden de spar en de den wel verward met elkaar. Toen zijn er ook al eigenschappen aan toegedicht die niet altijd specifiek terug te voeren zijn op de spar of de den. Desondanks toch aardig om hier wat over weer te geven..
Spar
De eer die de spar toegedicht krijgt, is die van het beschermende vrouwelijke, een levens- en moederboom. Een symbool van goed en kwaad en vruchtbaarheid.
Sparrennaaldolie zou kunnen helpen bij mentale problemen en zou beschermen tegen negatieve gevoelens.
Den
In vele culturen worden ook dennen gezien als beschermers. Tegen kwade geesten en ongeluk. Ook wordt de boom geassocieerd met het eeuwige leven. Dennen vertegenwoordigen hoop en continuïteit, vooral tijdens de donkerste maanden van het jaar. Denk bijvoorbeeld aan een dennenkrans die je voor het huiselijk geluk op de voordeur kan hangen. Vernieuwing en groei, dat is ook waar de den voor kan staan. De boom blijft immers altijd groen.
Vooral in Korea en Japan hebben de dennen een bijzondere symbolische betekenis: daar staan ze voor kracht, een lang leven en constant geduld. In deze landen zie je dennen(afbeeldingen) regelmatig terug in en bij tempels en tuinen.
Dennen bij keizerlijk paleis in Japan
In China is de den symbool van een lang leven, duurzaamheid en zelfdiscipline. Het gepaarde uiterlijk van de naalden vertegenwoordigt geluk in het samenzijn binnen een huwelijk.
In de verhalen van de Griekse goden tot en met de Keltische verhalen speelt de den ook een rol. Daar heeft de boom vaker een fallische verwijzing. Denk aan de vorm van dennenappels.
Kerst met een “kerstboom”
De traditie van de versierde kerstboom gaat terug naar met name het Duitsland van de late middeleeuwen. Rijken hadden in de 16 en 17 e eeuw de boom al in huis staan. In de 19 e eeuw kwam hij ook de Nederlandse huiskamers binnen wandelen.
En ja, wat is nu een Kerst zonder kerstboom. We vieren niet voor niets onze kersttijd met - in ons midden - een “dennenboom”, die meestal dus een spar is. Die we dan versieren met de mooiste ballen die een heel jaar opgeborgen zijn geweest. Soms nog met ballen van je eigen kinderjaren. Met lichtjes en ander geglitter er ook in. De boom die in de kou en de donkerte van de wintertijd hoop geeft op het nieuwe licht.
En na de kerst? Wat doen we met de boom?
Vaak belanden de bomen naast de vuilnis, of op stapels op een hoek van de straat. Even dienst gedaan, en dan liggen ze daar. In vergane glorie, toch wel een beetje een zielig gezicht. En jammer voor die boom, want er zijn meer mogelijkheden.
Breng hem naar een recyclepunt, dan kunnen ze gebruikt worden voor geurkaarsen of boor het maken van bijenhotels, zie bv. Bij het Stadionplein.
Of denk nog liever aan herplaatsing. Als je een boom met wortel hebt, kun je hem in je eigen tuin zetten. Het proberen waard . Of vlakbij ons: in de Fruittuin van West kun je een boom adopteren, meenemen, daar weer terugbrengen en volgend jaar misschien weer in de kamer zetten. Maar misschien is het ook een idee om op ons park daarvoor een gezamenlijke plek te maken, ik denk dan even aan de oude composthoop?
Want zeg nu zelf, de boom verdient toch beter dan de straatstenen?
Aleid Horjus
Hier staan de andere bomen die we behandeld hebben.
De iep >>
De eik >>
De linde >>
De abeel >>
De tranen-den >>
De kastanjeboom >>
De kerstboom / spar >>
Het bomenplan van onze tuin >>